Hoe beter je leert kijken, hoe groter de verwondering

Als kunsthistoricus is Binkie Bloemheuvel (31) getraind in kijken. Tijdens haar studie leerde ze binnen een canon van meesterwerken en unieke beelden observeren; maar die blik op kunst leerde haar niet om een eigen visie te ontwikkelen. Vanuit een verlangen naar die persoonlijke kijk, verschoof haar interesse naar de toegepaste kunst. En naar de maker die waarneemt vanuit de alledaagse werkelijkheid en die samen, met inuïtie toepast in een werk. Niet voor niets stimuleert ze haar studenten om buiten waar te nemen. ‘Als je op straat kunt signaleren en kijken, kun je verwonderen. En die verwondering is de motor van alle creativiteit.’

De studenten die ik lesgeef worden opgeleid tot toegepaste kunstenaars, die voorwerpen ontwerpen voor alledaags gebruik en dus sociale elementen bevatten. Dat is anders dan een schilderij aan de muur. Echt toegepaste kunst maken vraagt daarom om een blik op de maatschappij en de toekomst. En je kunt pas vooruitkijken als je inzichten hebt en dat begint vanuit het nu. Het conceptonderzoek begint in mijn ogen daarom buiten, in die gebruikerswereld waar de werkelijkheid als het ware op straat ligt. Onderzoek doen stuit studenten nog weleens tegen de borst, maar ik leer ze dat dit niet iets stoffigs is, achter een computer, maar juist bestaat uit veldwerk, kijken en observeren. Uit het bezoeken van musea en evenementen. Zo leer je signaleren, duiden en onderbouwen wat je ziet; het kijken door een andere lens. Dit is het begin van een andere gedachtengang die leidt tot een echt eigen visie, wat zo’n belangrijke basis is voor het creatieve proces.’

Leren vertrouwen op een eigen visie

‘Voor studenten is het vaak wennen om te leren vertrouwen op een eigen visie. Volgens Binkie gaat het er daarbij niet om of het goed of fout is wat je ziet. ‘We hebben het over verwondering, over zelfreflectie en het aanleggen van nieuwe paden. Om een andere comfort zone zogezegd en natuurlijk kom je jezelf tegen in dit proces. Dat maakt het ook spannend maar ik stuur, begeleid en vang ze op met tools voor kijken.’

De tijd van zenden is voorbij, aldus de kunsthistoricus. ‘De studie kunstgeschiedenis gaat over een canon van autonome kunst: Er hangt een beeld aan de muur en daar gaan we naar kijken. De toegepaste kunst wordt door de studie nog altijd overgeslagen terwijl stromingen als Dada en het Surrealisme het multidisciplinaire al een vaste plek boden. De canon is een construct; gelukkig zie je sinds een jaar of tien, in de museale wereld meer en meer een mix van autonome en toegepaste kunst. In Tate Modern in Londen bijvoorbeeld, waar textiel vast onderdeel uitmaakt van de collectie. Er zijn dus al stappen gemaakt in hoe we naar kunst kijken. Dit altijd vanuit een filosofische dialoog, daar ben ik mij bewust van. Daarom vind ik lesgeven zo leuk, studenten komen met kunst op de proppen waarvan ik soms denk: zo heb ik het ook nog nooit gezien.’

Het oog kun je trainen

‘Ik hoorde vaak dat ik niks zou kunnen met kunstgeschiedenis maar dankzij deze opleiding is mijn kijk voor de rest van mijn leven veranderd. Vanuit hier ontstond de behoefte aan een makersblik en ook om meer maker te zijn. Dat bracht mij bij lesgeven én bij schrijven. Taal is immers ook een kunstzinnige vorm om het alledaagse te verbeelden: ik schrijf over de thema’s die ik op straat zie.

Ik realiseer mij trouwens nu pas dat alle termen die ik hier noem, verwijzen naar het oog: waarnemen, inzicht, blik, visie en visualiseren. Alles gaat kortom terug naar: het kijken. En dat oog, dat kun je dus trainen.’

Binkie Bloemheuvel (31) is docent leerlijn Trend op Artemis, kunsthistoricus en freelance schrijver. Momenteel werkt zij aan haar debuutroman.